Στέφανος Σταμέλλος
Μέλος του ΠΣ των Οικολόγων Πράσινων
Η Ελλάδα είναι χώρα τουριστική με διαρκώς αυξανόμενο το ρόλο του τουρισμού στην οικονομία. Ο τουρισμός συνεισφέρει περίπου 18% του ΑΕΠ καλύπτοντας περίπου το 40% του ελλείμματος των εξωτερικών μας πληρωμών και απασχολεί άμεσα και έμμεσα περίπου 800.000 εργαζόμενους. Το εισόδημα στα πλαίσια του τουριστικού προϊόντος υπολογίζεται σε ένα δις ευρώ το μήνα
Σήμερα μέσω της πολιτικής του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην ανάπτυξη των μεγάλων τουριστικών μονάδων με τις αντίστοιχες τουριστικές επενδύσεις. Τέτοιες σχεδιάζονται ή είναι σε εξέλιξη στο Κάβο Σίδερο στο νομό Λασιθίου, στη Μεσσηνία, στον Έξαρχο της Αταλάντης, στην Πρέβεζα, στην Ερμιόνη, στην Ηλεία, στη Μαγνησία και αλλού. Επίσης σχεδιάζονται ή είναι σε εξέλιξη επενδύσεις σε νέα χιονοδρομικά κέντρα όπως στο Βελβενδό Κοζάνης, στον Κίσαβο, στα Βαρδούσια, στην Τριγγία και σε άλλα βουνά
Οι παραθεριστικές κατοικίες και γενικότερα το real estate σε συνδυασμό με τη δημιουργία γηπέδων γκολφ, συνεδριακών κέντρων, υπερπολυτελών ξενοδοχείων και εμπορικών πάρκων αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο αυτών των επενδυτικών σχεδίων, που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους κυρίως ξένοι επενδυτές. Αποψιλώνονται εκτάσεις, πωλούνται γεωργικές περιοχές, αποχαρακτηρίζονται δάση, ακόμα και αρχαιολογικοί χώροι, για να βρεθούν τα χιλιάδες στρέμματα, που θα φιλοξενήσουν τα γήπεδα και τις πολυτελείς εγκαταστάσεις τους. Φυσικά σχεδόν πάντα δίπλα σε λίμνες, ποτάμια, λιμνοθάλασσες και πλούσιες σε νερό γεωτρήσεις
Μερικά από τα σοβαρά προβλήματα που δημιουργούνται είναι η κατασπατάληση των υδατικών και εδαφικών πόρων με εμφανέστατο τον κίνδυνο υφαλμύρωσης και πτώσης των υδροφορέων, η υποβάθμιση του εδάφους με προοπτική την ερημοποίηση(για παράδειγμα, ένα γήπεδο γκολφ καταναλώνει ετησίως ένα εκατομμύριο κυβικά μέτρα νερού σε συνθήκες μεσογειακού κλίματος, δηλαδή περίπου όσο οι ανάγκες μια πόλης 12.000 κατοίκων), η αλλοίωση του φυσικού τοπίου, η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, η άστοχη αλλαγή των χρήσεων γης και ο αποχαρακτηρισμός δασικών περιοχών, οι μεγάλες απαιτήσεις σε ενέργεια, ο περιορισμός των δυνατοτήτων αυτοδύναμης βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης με αρνητικές συνέπειες στη τοπική οικονομία. Η συγκέντρωση τεράστιων κεφαλαίων από επιδοτήσεις σε ορισμένα κέντρα και σε επιχειρήσεις με αμφίβολο το οικονομικό αποτέλεσμα.
Ισόρροπη πολυκεντρική περιφερειακή
τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον
Για χιλιάδες χρόνια το περιβάλλον προστατευόταν σχεδόν δωρεάν. Οι προβιομηχανικές κοινωνίες ελάχιστα γνώριζαν την έννοια του «περιβάλλοντος». Ήξεραν όμως πολύ καλά τη ζωτική σημασία των φυσικών πόρων: αν τους χάσεις, χανόσουν κι εσύ ο ίδιος. Η αντίληψη αυτή σήμερα μπορεί να έχει εφαρμογή μόνο σε μια οικονομία που στηρίζεται στην τοπική κλίμακα, στις μικρές περιφέρειες και σε ισόρροπα μικρότερα κέντρα. Το ίδιο φυσικά ισχύει και στην τουριστική οικονομία
Στα πλαίσια αυτής της ισόρροπης πολυκεντρικής περιφερειακής τουριστικής ανάπτυξης για τη χώρα μας ο ορεινός τουρισμός μπορεί να συμβάλει σημαντικά με την ανάπτυξη εναλλακτικών δραστηριοτήτων (πεζοπορία, ορειβασία, αναρρίχηση, canyoning, ιππασία, ποδήλατο βουνού, δραστηριότητες ποταμού κ.α.), με τη λειτουργία ορειβατικών καταφυγίων, οικοτουριστικών καταλυμάτων και άλλων μικρών επιχειρήσεων και πάντα με γνώμονα τη διασκέδαση και τις ανάγκες όλης της οικογένειας
Προϋπόθεση, η κάθε ορεινή περιοχή να αξιοποιεί τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα και να “παίζει” στο προνομιακό της πεδίο, που κατά βάση είναι η φυσική ομορφιά και το καθαρό περιβάλλον, με τους καλύτερους όρους.
Εναλλακτικός ορεινός τουρισμός
Ο εναλλακτικός ορεινός τουρισμός είναι μια ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και πολύπλευρης δραστηριότητας στον ορεινό χώρο, η οποία:
• Φέρνει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο, στις οποίες θα μπορεί να συμμετέχει, να αθληθεί, να ψυχαγωγηθεί και να νιώσει τη χαρά της περιήγησης και της γνώσης, να γνωρίσει τα βουνά και τις φυσικές ομορφιές στις ορεινές αυτές αγροτικές περιοχές, να γνωρίσει τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του χώρου.
• Δραστηριοποιεί τις παραγωγικές, πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις του συγκεκριμένου τόπου συμβάλλοντας έτσι στην βιώσιμη περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των ορεινών αυτών περιοχών. Δίνει τη δυνατότητα τόνωσης της τοπικής αγοράς με την παραγωγή τοπικών γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, δημιουργεί θέσεις εργασίας και να τελικά κρατεί τον πληθυσμό στην ύπαιθρο ενισχύοντας το εισόδημα των αγροτικών οικογενειών
Οι κατηγορίες των επιχειρήσεων, που μπορούν να ενταχθούν στον εναλλακτικό ορεινό τουρισμό, είναι:
• επιχειρήσεις / γραφεία που αναλαμβάνουν τη διοργάνωση και την υλοποίηση προγραμμάτων υπαίθριων δραστηριοτήτων και περιηγήσεων οικοτουριστικού ενδιαφέροντος
• Αγροτουριστικά καταλύματα - ξενώνες
• Επιχειρήσεις παραγωγής και πώλησης παραδοσιακών προϊόντων
• επιχειρήσεις για φαγητό και αναψυχή
• Αγροκτήματα
• Εργαστήρια λαϊκής τέχνης κά
(πηγή: το site της ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΕ)
Οι άξξονες μιας τουριστικής πρακτικής και πολιτικής στα πλαίσια ενός βιώσιμου ορεινού τουριστικού μοντέλου.
Ο Στόχος
Ο γενικότερος στόχος σε μια οποιαδήποτε, σωστά προσανατολισμένη, τουριστική πολιτική πρέπει να είναι η διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης με την ταυτόχρονη εξισορρόπηση των συμφερόντων του τουρισμού και της προστασίας του περιβάλλοντος. Πόσο μάλλον αυτό πρέπει να ισχύει για τον εναλλακτικό ορεινό τουρισμό. Στους επιμέρους ειδικούς στόχους, οι φορείς υλοποίησης του συγκεκριμένου μοντέλου μπορούν να περιλάβουν θέματα βελτίωσης της περιβαλλοντικής εικόνας, αύξησης της απασχόλησης, αύξησης των μονίμων κατοίκων, αύξησης του κατακεφαλήν εισοδήματος της περιοχής και του συνολικού εισοδήματος
Οργάνωση
- Καταγραφή της “εικόνας” του χώρου, στον οποίο αναφερόμαστε
- Διαμόρφωση του περιεχομένου της βιώσιμης ανάπτυξης και προσέγγιση του οράματος της τοπικής κοινωνίας για το μέλλον
- Καταγραφή των επιχειρήσεων που συνδέονται με τον τουρισμό
- Καταγραφή των φορέων που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση
- Οργάνωση συμμετοχικών διαδικασιών
- Ενημέρωση και η εκπαίδευση των κατοίκων
- Ένταξη σε τοπικά και περιφερειακά σχέδια
- Σύσταση διαδημοτικών συνεργασιών
- Βοήθεια στη μικρή ιδιωτική πρωτοβουλία και η καθοδήγηση από τα τοπικά θεσμοθετημένα όργανα
Στελέχωση
- Διαδημοτικοί – διανομαρχιακοί φορείς
- Επιτροπές
- Σύμβουλοι Νομαρχιών και Δήμων
- οι ίδιοι οι κάτοικοι των περιοχών αυτών
Κίνητρα
- Η εξασφάλιση πλήρους απασχόλησης ή συμπληρωματικού εισοδήματος για τους κατοίκους
- Ο τρόπος ζωής (μακριά από τις ταλαιπωρίες των μεγάλων πόλεων, κοντά στη φύση, απασχόληση χωρίς άγχος)
- Η παραμονή στην ύπαιθρο με την εξασφάλιση όλων των προϋποθέσεων για ποιοτική ζωή
Έλεγχος
Ένας καλά οργανωμένος και στελεχωμένος στόχος έχει και τα ορατά του μετρήσιμα αποτελέσματα. Αυτά από μόνα τους οδηγούν στην ανάγκη εξαγωγής συμπερασμάτων, δημοσιοποίησης και τεχνικής αξιοποίησης σε όφελος του μακροπρόθεσμου στόχου. Ο έλεγχος σε τακτά διαστήματα μέσα από Συνέδρια, Ημερίδες και Συσκέψεις θα βοηθήσει να γίνουν πιθανές διορθωτικές βελτιωτικές κινήσεις, αλλαγή του χρονοδιαγράμματος ή ακόμη και ανατροπή του σχεδίου
Η καταγραφή της «εικόνας» του χώρου
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ – ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Φυσικοί πόροι (βουνά, δάση, προστατευόμενες περιοχές, φαράγγια, ποτάμια, βιότοποι, μνημεία της φύσης, σπήλαια κλπ)
Πολιτισμικοί πόροι (αρχαιολογικοί χώροι, νεώτερα μνημεία, μουσεία, μοναστήρια, νερόμυλοι, διατηρητέα χωριά – κτίρια κλπ)
ΙΣΤΟΡΙΑ
- η ανθρώπινη παρουσία σε όλες τις χρονικές περιόδους
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Πληθυσμός (μείωση – αύξηση – προσδοκίες κλπ)
Απασχόληση των κατοίκων, οικονομικά ενεργός πληθυσμός, το εισόδημα της περιοχής
Υπάρχουσες τουριστικές υποδομές (Μικρά καταλύματα, Ταβέρνες, Εργαστήρια λαϊκής τέχνης, Εργαστήρια παραδοσιακών προϊόντων, Εκθετήρια κλπ)
Εναλλακτικές δραστηριότητες που έχουν ήδη αναπτυχθεί ή που μπορούν να αναπτυχθούν(Ορειβασία, πεζοπορία, Canyoning, ποδήλατο βουνού, ιππασία, ανεμοπτερισμός, άλλες δραστηριότητες υπαίθρου (τοξοβολία κλπ), ιαματικός τουρισμός, θρησκευτικός τουρισμός, ιστορικός τουρισμός, Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης)
ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ – ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ
- Σήμερα υπάρχει το Γενικό Χωροταξικό της κάθε Περιφέρειας, αναμένεται να ψηφιστεί το Ειδικό Χωροταξικό των ΑΠΕ μετά τη δημόσια συζήτηση, δόθηκε το σχέδιο από το ΥΠΕΧΩΔΕ του Ειδικού Χωροταξικού για τον Τουρισμό
- ΣΧΟΟΑΠ – Σχέδια Πόλης: οι καποδιστριακοί δήμοι άρχισαν να αναθεωρούν τα Σχέδιά τους και να καθορίζουν τις χρήσεις γης σύμφωνα με το νόμο 2508/97
- Κάλυψη της γης (γεωργικές εκτάσεις, δασικές εκτάσεις, μορφές καλλιέργειας κλπ)
Αυτά όλα θα πρέπει να απασχολήσουν τους φορείς υλοποίησης του σχεδίου με σκοπό να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός καλού χωροταξικού σχεδιασμού, που να υπηρετεί τις ανάγκες του μοντέλου
Η διαμόρφωση του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης και του οράματος της τοπικής κοινωνίας για το μέλλον
Αρνητικές εμπειρίες
Έχει παρατηρηθεί ότι σε περιοχές (ειδικότερα στις αγροτικές) που αναπτύσσεται ο τουρισμός, τα αγροτικά επαγγέλματα εγκαταλείπονται – ή μετατρέπονται σε δεύτερες ασχολίες - και μεγάλο μέρος του πληθυσμού απασχολείται σε καθαρά τουριστικά επαγγέλματα ή γενικότερα στον τομέα των υπηρεσιών. (Αυτό σημαίνει ότι μια λαθεμένη πολιτική στον ορεινό τουρισμό μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της απασχόλησης και σε απώλεια οικονομικών πόρων, λόγω των μη παραγωγικών επενδύσεων)
Η τουριστική ανάπτυξη μπορεί να υποβαθμίσει τόσο το φυσικό, όσο και το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον ενός τουριστικού προορισμού. Έχει αποδειχθεί ότι η αλλοίωση των φυσικών πόρων, που αποτέλεσαν σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο το βασικό πόλο έλξης τουριστών, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των επισκεπτών ή σε αλλαγή του τύπου επισκεπτών με περισσότερο ανεπιθύμητες μορφές. (Αυτό έχει συμβεί κατά κόρο σε πολλά νησιά του Αιγαίου, ενώ φαινόμενα παρατηρούνται στην περιοχή της Αράχωβας και του Παρνασσού γενικά. Aρα υπάρχει σαν αρνητικό φαινόμενο. Πολλοί ορεινοί δήμοι, στο όνομα της ανάπτυξης κατασκευάζουν τεράστιους δρόμους οπουδήποτε, κάνουν «στραβά μάτια» στις παράνομες εκχερσώσεις και καταπατήσεις δασικών εκτάσεων από φερόμενους επενδυτές ή ιδιοκτήτες παραθεριστικών κατοικιών, ενώ παράλληλα δεν εξασφαλίζουν την σωστή διαχείριση των σκουπιδιών, διατηρούν τις ανεξέλεγκτες χωματερές, τους ξεχειλισμένους κάδους και τις γεμάτες σκουπίδια ρεματιές και στροφές των δρόμων, επιτρέπουν την πλήρη αταξία στη συμπεριφορά επισκεπτών σε διάφορες περιοχές ακόμα και αυξημένης προστασίας κλπ)
Η τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής παρουσιάζει διάφορα στάδια, σχετιζόμενα με την ποιότητα του περιβάλλοντος. Στα πρώτα στάδια η υψηλή οικολογική και αισθητική ποιότητα προσελκύει πολλούς επισκέπτες και η περιοχή αναπτύσσεται. Ακολουθούν φάσεις εντατικοποίησης της τουριστικής ανάπτυξης που εξαντλούν και αλλοιώνουν σταδιακά τους φυσικούς πόρους, για να καταλήξει η περιοχή στην κόπωση και την παρακμή, με χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης, πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα και μικρό οικονομικό όφελος. Εάν ένας τουριστικός προορισμός φτάσει στην φάση της παρακμής, τότε έχει κλείσει τον κύκλο του ως τουριστικό προϊόν και φυσικά έχει υποβαθμιστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό το φυσικό του περιβάλλον (Παρπαϊρης, 1993).
Θετικές εμπειρίες
θα μπορούσαμε να παραπέμψουμε σε άλλες χώρες για το πώς οργανώνουν και παρουσιάζουν τις ομορφιές που διαθέτουν, πώς οργανώνουν την ενημέρωση των επισκεπτών. Επίσης πώς και στη χώρα μας διάφορες περιοχές αντιμετωπίζουν το ζήτημα του οικοτουρισμού με ικανοποιητικά αποτελέσματα, με δραστηριότητες φορέων που πλαισιώνονται από Εταιρείες Τουριστικής Προβολής και Ανάπτυξης ή Τοπικά Σύμφωνα Ποιότητας. Τουριστικά προγράμματα εναλλακτικού τουρισμού έχουν αναπτυχθεί και αποδίδουν επιχειρηματικά, ενώ περιοχές γνωστές για το φυσικό τους πλούτο – όπως οι Πρέσπες, το Νυμφαίο, τα Ζαγόρια, ο Αμβρακικός, ο Έβρος, τα Αμπελάκια – έχουν γίνει τόποι προορισμού πολλών επισκεπτών.
Περιβαλλοντική προστασία και τουρισμός
Η ανάγκη της προστασίας του περιβάλλοντος έχει αρχίσει να συνειδητοποιείται από όσους συμμετέχουν στην τουριστική διαδικασία. Η τάση είναι οι ίδιοι οι επισκέπτες να επιδιώκουν διακοπές σε ένα περιβάλλον που δεν είναι υποβαθμισμένο και ενδιαφέρονται για την πολιτιστική αυθεντικότητα του τόπου. Από την άλλη οι τοπικοί παράγοντες αρχίζουν και επιδιώκουν, δειλά θα λέγαμε, την ανάδειξη και διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής τους, και οι ίδιοι οι επαγγελματίες με τη σειρά τους αρχίζουν και προωθούν αυτά τα χαρακτηριστικά για την προσέλκυση πελατών. (συναντάμε σε πολλά καταλύματα, ακόμα και σε ταβέρνες, έντυπα που να προβάλλουν ένα φαράγγι, ένα ιστορικό μνημείο, την ιστορία του τόπου τους κλπ)
Η αλλαγή αυτής της στάσης που παρατηρείται στους επισκέπτες, στους επαγγελματίες αλλά και στους κατοίκους, δείχνει τη γενικότερη στροφή προς την προστασία του περιβάλλοντος και τη σύνδεσή της με την νοούμενη ανάπτυξη, η οποία κρατάει και τα «οικονομικά» της χαρακτηριστικά.
Ένα μοντέλο εναλλακτικού τουρισμού, το οποίο θα κληθεί να υλοποιήσει ένας ορεινός δήμος, μια νομαρχιακή αυτοδιοίκηση, πρέπει:
- Να αποτρέπει τις μεγάλες ομάδες επισκεπτών για να αποφεύγονται προβλήματα υπερσυγκέντρωσης
- Να προετοιμάζει τους επισκέπτες πριν έρθουν, ή να τους ενημερώνει κατά την άφιξή τους, ώστε να ελαχιστοποιήσουν ή ακόμα και να αποφύγουν την πρόκληση αρνητικών επιπτώσεων σε ευαίσθητες περιοχές (κατά την επίσκεψη ενός Δρυμού, ενός υγροβιοτόπου κλπ)
- Ο φορέας της περιοχής να επεμβαίνει διορθωτικά, εάν υπάρξει πρόβλημα
- Να ενημερώνει και να εκπαιδεύει τους επιχειρηματίες και όλους τους κατοίκους σχετικά με τις απαραίτητες ενέργειες, που πρέπει να γίνουν, με σκοπό τη διατήρηση υψηλής περιβαλλοντικής ποιότητας
- Οι εγκαταστάσεις να είναι από υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και η αρχιτεκτονική τους σύμφωνη με την τοπική τεχνοτροπία (πέτρα, ξύλο)
- Να αποφεύγονται οι ενεργοβόρες / υδατοβόρες εγκαταστάσεις και να εφαρμόζονται πρακτικές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
- Ο ίδιος ο ορεινός τουρισμός να αποτελεί πηγή χρηματοδότησης προγραμμάτων προστασίας της φύσης και να προσπαθεί να πείθει τους επισκέπτες να συμμετέχουν οι ίδιοι στην προστασία του περιβάλλοντος.
Το παράδειγμα της Οίτης
Κάνοντας μια απλή εκτίμηση μπορούμε ανεπιφύλακτα να πούμε ότι τα προβλήματα του Νομού Φθιώτιδας διαρκώς οξύνονται. Η αποβιομηχάνιση αυξάνεται, η αγροτική παραγωγή συρρικνώνεται, η ανεργία καλπάζει. Τα διάφορα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης πέρασαν ανεκμετάλλευτα, αφού σπαταλήθηκαν σε αντιπαραγωγικά έργα και με μικρή απορρόφηση σε ό,τι αφορά το Γ’ ΚΠΣ. Η επόμενη περίοδος 2006 – 20013 του Δ’ ΚΠΣ φαίνεται πως αγγίζει ελάχιστα τη Φθιώτιδα.
Αν πάρουμε υπόψη μας ότι ο τουρισμός, με τις πολλαπλασιαστικές επιδράσεις που ασκεί στο σύνολο της οικονομίας, συνεισφέρει στη χώρα μας περίπου το 18% του ΑΕΠ, καταλαβαίνουμε πόσο η καθυστέρηση που παρατηρείται στο νομό στον τομέα του τουρισμού, είναι σε αναντιστοιχία με την υπόλοιπη χώρα και τις πραγματικές δυνατότητες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, το ξενοδοχειακό δυναμικό του νομού Φθιώτιδας από 196 μονάδες συνολικής δυναμικότητας 8.910 κλινών το έτος 1998, σταδιακά μειώθηκε σε 171 μονάδες δυναμικότητας 7.354 κλινών το έτος 2006(πηγή Ξ.Ε.Ε.) Ο ΕΟΤ χορήγησε συνολικά για περιοχές του νομού Φθιώτιδας μόνο τρεις Ειδικές γνωματεύσεις για την υπαγωγή αντίστοιχων τουριστικών επενδύσεων ίδρυσης/επέκτασης ξενοδοχείων, συνολικής δυναμικότητας 220 κλινών, στις διατάξεις του αναπτυξιακού νόμου 3299/04. Κατά τα έτη 1998 μέχρι και τέλος του 2006 έχουν υπαχθεί στις διατάξεις των αναπτυξιακών νόμων συνολικά 12 τουριστικές επενδύσεις του νομού
Ο Νομός Φθιώτιδας διαθέτει ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης του αγροτοτουρισμού και του οικοτουρισμού λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του. Έχει ένα πλούσιο ανάγλυφο συνδυάζοντας το μεγάλο μήκος των ακτών με τους σημαντικούς ορεινούς όγκους (Χλωμός, Καλλίδρομο, Παρνασσός, Οίτη, Βαρδούσια, Γραμμένη Οξιά, Βελούχι, Όρθρη), την όμορφη φύση με την πλούσια χλωρίδα και τους βιότοπους, σημαντικό αριθμό ιαματικών πηγών, αρχαιολογικά, ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία. Κι όλα αυτά σε μικρή απόσταση από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη όντας στο κέντρο της Ελλάδας και πάνω στον άξονα της Εθνικής Οδού
Η τουριστική συγκέντρωση σε μια περιοχή, όπως είναι σήμερα η Αράχωβα και τα περίφημα Λιβάδια της Αράχωβας στον Παρνασσό, είναι παράδειγμα προς αποφυγή. Χρειάζεται μια ισόρροπη πολυκεντρική ανάπτυξη με ήπιες μορφές, με σεβασμό στο περιβάλλον, τη φύση, την παράδοση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου.
Αρνητικές επισημάνσεις
Ενώ έγιναν συνέδρια και ημερίδες και ακούστηκαν προτάσεις (το Διεθνές Συνέδριο για το Αρχαιολογικό και Οικολογικό Πάρκο της Όρθρης, Ημερίδες για την Προστασία του Εθνικού Δρυμού της Οίτης και την Ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, Ημερίδες στα Καμένα Βούρλα για τον Ιαματικό Τουρισμό και άλλα), δεν έγινε καμιά αξιόλογη προσπάθεια. Ευθύνες έχουν η Νομαρχία και η ΤΕΔΚ αλλά και ο κάθε δήμος. Σήμερα, όποιος έχει μια απλή σχέση με τα όμορφα ορεινά μας χωριά, η εικόνα που εισπράττει είναι η εγκατάλειψη, η έλλειψη υποδομών, τα σκουπίδια στις ρεματιές και η μιζέρια. Τα αρχαιολογικά μνημεία εγκαταλειμμένα στη φθορά του χρόνου και των αρχαιοκάπηλων. Το Κάστρο της Λιλαίας, της Δρυμαίας, η Πυρά του Ηρακλή, ο Κούβελος, το Ναρθάκι και τόσα άλλα μνημεία δεν έχουν καν αξιωθεί να έχουν μια ταμπέλα ή μια στοιχειώδη προστασία.
Περπατώντας στην Οίτη δεν θα δείτε ούτε μια ταμπέλα που να σας παραπέμπει στο πιο όμορφο βουνό της Κεντρικής Ελλάδας με την πλουσιότερη χλωρίδα και πανίδα. Χλωρίδα και πανίδα όση της απέμεινε, γιατί, ενώ αναφερόμαστε στον Εθνικό Δρυμό και την απόλυτη προστασία του, έχει καταντήσει κυνηγότοπος και βοσκότοπος, όπως όλες οι άλλες περιοχές. Σήμερα δέχεται την άμεση απειλή μετατροπής της σε μεταλλευτική περιοχή εξόρυξης βωξίτη, δηλαδή μια άλλη Γκιώνα. Η εταιρεία ΕΛΜΙΝ του Ομίλου Βαρδινογιάννη έχει τα μεταλλεία της ακόμα και μέσα στα όρια του Εθνικού Δρυμού
Η Οίτη
Είναι ένα βουνό, μία φυσική ομορφιά με ατέλειωτα ελατοδάση, σπάνια είδη φυτών και λουλουδιών, πλούσια πανίδα.
Πολλά νερά πού κατεβαίνουν τις περισσότερες φορές απότομα, μέσα από τα απόκρημνα και πανέμορφα φαράγγια σχηματίζοντας καταρράκτες, όπως ο Γοργοπόταμος, ο Ασωπός, ο Κάκαβος, η Βίστριζα. Πολλές πηγές, καταβόθρες, οροπέδια και φυσικά μπαλκόνια.
Ο κύριος όγκος της είναι ασβεστολιθικός με την τοπική της ιδιαιτερότητα, που την χαρακτηρίζουν φαραγγώδεις χαραδρώσεις. Πάνω δε από τα 1800μ. και σε όλο το κεντρικό συγκρότημα του βουνού εκτείνονται οροπέδια, λιβάδια, στρογγυλεμένες κορυφές και λοφώδη υψίπεδα με απαλές καμπύλες γραμμές.
Ο Εθνικός Δρυμός της Οίτης
Ο Εθνικός Δρυμός της Οίτης είναι ένας από τους 10 Εθνικούς Δρυμούς της Ελλάδας και αποτελεί ένα σημαντικό βιότοπο πλούσιο σε χλωρίδα και πανίδα. Ιδρύθηκε το 1966 με το ΒΔ 218/1966 και έχει έκταση πυρήνα 3.010 εκτάρια και έκταση περιφερειακής ζώνης 4.200 εκτάρια. Ο ορεινός όγκος της Οίτης και ο Εθνικός Δρυμός υποβαθμίζεται συνεχώς από τις ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Είναι σίγουρο ότι χρήζει ιδιαίτερης προστασίας, τέτοια, όπως προκύπτει από τη σχετική νομοθεσία και το Προεδρικό Διάταγμα, που ορίζει το καθεστώς λειτουργίας του Δρυμού.
Ο πυρήνας του Εθνικού Δρυμού έχει συνολική έκταση 14.000 στρεμμάτων και περιλαμβάνει τη δεύτερη σε ύψος κορυφή της Οίτης, το Γρεβενό (2.116 μ.), τις κορυφές Σέμπεη (2.086 μ.) και Αλύκαινα (2.056 μ.), το οροπέδιο Λιβαδιές και τις πηγές του Γοργοπόταμου.
Το εξαιρετικό δάσος που σπάει τη μονοτονία με απίστευτα όμορφα λιβάδια, τα σπάνια αγριολούλουδα, το αγριοκάτσικο της Οίτης, οι μικρές λίμνες που ξαφνιάζουν, τα όμορφα χωριά που ακουμπούν στην καρδιά του βουνού, είναι τα στοιχεία που συνέβαλαν στην ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού.
Έχει δύο βασικές εισόδους που ορίζονται από το δρόμο που συνδέει την Παύλιανη με την Καστανιά Υπάτης και διασχίζει το Δρυμό στα νότια υψίπεδα. Στις βόρειες απότομες πλαγιές υπάρχουν μονοπάτια που ξεκινούν από τα χωριά Υπάτη, Λ Υπάτης, Μεξιάτες και Κομποτάδες. Μέσα στον πυρήνα και σε υψόμετρο 1850μ υπάρχει το καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου Λαμίας, στη θέση «Τράπεζα», όπου προσφέρεται φιλοξενία σε συνεννόηση με το Σύλλογο.
Βλάστηση - χλωρίδα
Το μεγαλύτερο μέρος του Δρυμού καλύπτεται από ελατοδάση κεφαλληνιακής ελάτης που διακόπτονται από μικρά ή μεγάλα διάκενα με λιβαδική βλάστηση. Στα ελατοδάση συναντά κανείς το θαυμάσιο κόκκινο κρίνο και μια μεγάλη ποικιλία από πλατύφυλλα δέντρα και θάμνους όπως μελιό, γαύρο, σφενδάμια, κράταιγους, προύνους, πλατάνια, ιτιές, κ.λ.π., σε μικρές συδενδρίες ή μεμονωμένα άτομα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια μικρή συστάδα από μαυρόπευκα, που βρίσκεται σε μια βόρεια στενή ράχη, σε υψόμετρο 1.300 μ. Χαμηλότερα στα 800 μ. εκτείνονται συστάδες φυλλοβόλων δρυών και στα βόρεια όρια του Δρυμού, πυκνοί θαμνώνες από σκληρόφυλλα είδη, όπως πουρνάρι, αριά, κουμαριές, ρούδια, άρκευθοι και πικροδάφνη, κύρια μέσα στα ρέματα.
Στο Ν.Δ τμήμα του Δρυμού απλώνεται ένα εντυπωσιακό οροπέδιο, οι Λιβαδιές, με πλούσια υπαλπική βλάστηση, όπου κυριαρχεί η αγροστώδης μαραβίτσα ή τούφα, είδη αστράγαλου, γκενίστας, παλαμονίδας και πολλά ενδημικά των βουνών της Ελλάδας, όπως ο νάρκισσος, Diospytos lotus, Asperula oetaea, Hieracium sp., Daphne. Στους υψηλούς βράχους φυτρώνει ο Sideritis romana, είδη sempervirum, sedum κ.α. Στις περιοχές με χαμηλό υψόμετρο η βλάστηση αποτελείται κυρίως από διάφορους θάμνους (μεσογειακή μακία), πουρνάρια, κέδρα και πικροδάφνες.
Η χλωρίδα της Οίτης περιλαμβάνει πλήθος σπάνιων φυτών (λ.χ. Lilium Chalcedonicum, Viola Poetica, Gentiana Lutea, Viola Aetolica, Asperula Oetaea, Narcissus Poeticus) και αρκετά τοπικά ενδημικά, όπως Thlaspi Kotshyanum, Allium Phthioticum, Veronica Oetaea.
Η Πανίδα
Η πανίδα της Οίτης, αν και είναι πλούσια σε ποικιλία ειδών και πληθυσμό, περιλαμβάνει μάλλον κοινά και ευρέως διαδεδομένα είδη. Στον Εθνικό Δρυμό ζουν ζαρκάδια, αγριογούρουνα, λαγοί, αλεπούδες, σκίουροι και ασβοί. Το σπανιότερο είδος θηλαστικού που απαντά κανείς είναι βέβαια το αγριόγιδο της Οίτης. Ένα μικρό κοπάδι είναι πιθανόν ο νοτιότερος πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα, ενώ ο λύκος κάνει συχνές εμφανίσεις τα τελευταία χρόνια και όλο το χρόνο. Επίσης τα τελευταία χρόνια ακούγεται η παρουσία αρκούδας, η οποία πιθανόν να μετακινήθηκε νοτιότερα για αναζήτηση τροφής.
Η πτηνοπανίδα της περιοχής είναι τυπική των ορεινών οικοσυστημάτων και περιλαμβάνει κυρίως δασόβια είδη. Η ορνιθοπανίδα περιλαμβάνει μπούφους, δεντρογέρακες, πέρδικες, δρυοκολάπτες, τσαλαπετεινούς κ.λπ. Η παρουσία του χρυσαετού και του φιδαετού, ενώ ήταν καταγραμμένη παλαιότερα, αμφισβητείται τελευταία. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ορνιθοπανίδας της Οίτης είναι τα έξη είδη δρυοκολαπτών που έχουν μέχρι σήμερα παρατηρηθεί, μία από αυτά η σταχτοτσικλιτάρα, είδος της Κεντρικής Ευρώπης, σπάνιο για την Ελλάδα.
Υπάρχει επίσης ικανοποιητική ποκιλία σε ερπετά, αμφίβια και έντομα που πλουτίζουν το ζωικό κόσμο του βουνού. Ιδιαίτερη αξία έχει ο αλπικός τρίτωνας, μικρό αμφίβιο, και η βομβίνη.
Τα φαράγγια της Οίτης
Οι βαθιές χαραδρώσεις του βουνού έχουν δημιουργήσει αρκετά φαράγγια, σπάνια σε ομορφιά και αγριάδα, που προκαλούν το ενδιαφέρον πολλών καταρριχητών, Ελλήνων και ξένων. Το σημαντικότερο είναι το Φαράγγι του Γοργοποτάμου, που θεωρείται ένα από τα πιο δύσκολα φαράγγια στην Ευρώπη, έχει το περισσότερο νερό από όλα τα φαράγγια στην Ελλάδα και έχει 22 -25 καταρράκτες. Ο μεγαλύτερος είναι 93 μ.
Ιστορικά στοιχεία
Oι Οιταίοι, οι Αινιάνες, η Τραχήνα, η Ηράκλεια, η Πυρά του Ηρακλή, ο Κούβελος, βυζαντινές αναφορές, ηρωικές μορφές του 1821 και της εθνικής μας αντίστασης, η Γέφυρα του Γοργοποτάμου, και το ολοκαύτωμα της Υπάτης, τραγικές στιγμές του εμφυλίου πολέμου, κάθε ραχούλα και ένα μετερίζι, κάθε αντέρεισμα και μία μάχη, αυτή είναι επιγραμματικά η ιστορία της Οίτης.
Η ιστορία της κοιλάδας του Σπερχειού και της Οίτης είναι σημαντική. Η κοιλάδα, τόπος εύφορος και με πολλά νερά, κατοικήθηκε από πολύ νωρίς. Προϊστορικό οικισμό έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη 4 χιλ. βορειοανατολικά των Λουτρών Υπάτης κοντά στο χωριό Λιανοκλάδι. Στην κοιλάδα του Σπερχειού και γύρω απ' αυτή κατοίκησαν στην αριστερή όχθη οι Δόλοπες, στην δεξιά οι Αινιάνες και στις πλαγιές της Οίτης οι Οιταίοι. Ακόμη οι Ιναχαίοι, οι οποίοι κατοίκησαν γύρω από τον ποταμό Ιναχο, που είναι γνωστός σήμερα με το όνομα Βίστριζα. Ανεβαίνοντας στα ψηλά της Οίτης και στην τοποθεσία Πυρά υπάρχουν ερείπια αρχαίου ναού, αφιερωμένου στον Ηρακλή. Στο συνοικισμό "Βαρκά" 2 χιλ. δυτικά των Λ. Υπάτης ανακαλύφθηκε παλαιοχριστιανικός ναός βασιλικού τύπου με θαυμάσια ψηφιδωτά.
Ή Υπάτη, η πόλη των Αινιάνων στα κλασσικά χρόνια, τα Ύπατα στη Ρωμαϊκή εποχή, Νέαι Πάτραι το Μεσαίωνα και Πατρατζίκι στην τουρκοκρατία, είναι περιοχή με σημαντική ιστορία αρκετών αιώνων και τα αρχαιολογικά της ευρήματα είναι από όλες τις ιστορικές περιόδους.
Τον 1ο μ.χ. αιώνα η περιοχή της Υπάτης θεωρείται η έδρα της Θεσσαλικής μαγγανείας. Υπήρχαν εκεί και δρούσαν οι Θεσσαλές γόησσες με ικανότητες υπερφυσικές. Μεταμόρφωναν τους ανθρώπους σε ζώα και αντίστροφα, θεράπευαν τις στειρώσεις και άλλα πολλά. Για την θεραπεία των διαφόρων παθήσεων χορηγούσαν μαγικά φίλτρα και βότανα και κυρίως το φυτό Ελλέβορον, κοινώς σκάρφη, το οποίο φύτρωνε σε μεγάλες ποσότητες στην Οίτη. Πολλοί αναφέρουν ότι οι μάγισσες χρησιμοποιούσαν και τα ιαματικά λουτρά της Υπάτης για τις θαυματουργικές τους ιδιότητες. Η πηγή υπήρχε τότε, γιατί σύμφωνα με τις απόψεις γεωλόγων - ερευνητών τα ύδατα ανάβλυσαν το 427 π.χ με το μεγάλο σεισμό της Βόρειας Εύβοιας που αναφέρουν ο Στράβων και ο Θουκυδίδης
Στη Θέση Κούβελος έχει εντοπιστεί και μερικώς ανασκαφεί αρχαίο νεκροταφείο ελληνιστικών χρόνων. Στα Α-ΝΑ της θέσης αυτής και σε απόσταση 200μ. υπάρχει ο κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος του Κάστρου της Ωριάς. Στο χώρο αυτό σώζονται κατάλοιπα αρχαίας πόλης και του τείχους, που πιθανώς ανήκουν στις αρχαίες Όμιλες ή την Αρχαία Τραχίνα, ενώ κατά τη Φραγκοκρατία αναπτύχθηκε εκεί σημαντικός οχυρός οικισμός. Στο ύψωμα διενεργήθηκε κατά το παρελθόν από το Πανεπιστήμιο Loyola του Σικάγου επιφανειακή έρευνα και σε δοκιμαστικές στα ΝΔ του υψώματος βρέθηκε κεραμική της Ύστερης Κλασικής, Ελληνιστικής, Ύστερης Ρωμαϊκής και Βυζαντινής περιόδου
Στη διάρκεια της Επανάστασης του '21, το βουνό αποτέλεσε ορμητήριο αντίστασης στην Τουρκική στρατιά των Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη, όταν κατέβηκαν να πνίξουν την επανάσταση των Ελλήνων. Στην πλατεία των Κομποτάδων σώζονται τα πλατάνια (διατηρητέα μνημεία της φύσης σήμερα), που στη σκιά τους συσκέφθηκαν ο Δυοβουνιώτης, ο Γκούρας και ο Αθανάσιος Διάκος, πριν από την ηρωική του θυσία στη γέφυρα της Αλαμάνας
Από τις κορυφές της Οίτης αρχίζει ο ονομαστός παραπόταμος του Σπερχειού, ο Γοργοπόταμος, που έγινε σύμβολο της αντίστασης του έθνους κατά της Γερμανικής κατοχής με την ανατίναξη της ομώνυμης Γέφυρας
Η Πυρά του Ηρακλή – μυθολογία
Στη θέση αυτή κατά τη Μυθολογία ο Ηρακλής αποφάσισε να τελειώσει την ζωή του μη υποφέροντας το μαρτύριο στο οποίο τον υπέβαλλε η σκληρή Δηιάνειρα φορώντας του τον ποτισμένο με το αίμα του Κένταυρου Νέσσου, χιτώνα. Ο δηλητηριασμένος χιτώνας του ξέσκιζε και του κατέκαιγε τις σάρκες. Μάζεψε λοιπόν ξύλα και παρακάλεσε τον αγαπημένο του φίλο Φιλοκτήτη να ανάψει τη φωτιά.
Ο Φιλοκτήτης άναψε τη φωτιά και ο ημίθεος, αφού δώρισε στο φίλο του το τόξο με τα δηλητηριώδη βέλη του, τυλίχτηκε στις φλόγες. Κατά την πρώτη εκδοχή του Μύθου ο Δίας μη αντέχοντας να βλέπει το γιο του να υποφέρει τον τύλιξε στα σύννεφα (νεφελεγερέτης γαρ) και τον ανέβασε στον Όλυμπο, όπου ο Ηρακλής παντρεύτηκε την όμορφη Ήβη τη θεότητα της νιότης.
Κατά μία άλλη εκδοχή ο Δίας έριξε τον κεραυνό του και στο σημείο που έπεσε ανέβλυσε ο Γοργοπόποταμος που δρόσισε τον καιγόμενο Ήρωα.
Σήμερα στο σημείο αυτό διατηρούνται σπόνδυλοι κιόνων, τμήματα του θριγκού και τριγλύφων, οι οποίοι ανήκουν σε πρόστυλο δωρικό ναό του 3ου αιώνα π.Χ. με πρόδρομο και σηκό εν παραστάσει. Νοτίως του ναού υπάρχει ο βωμός, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε συνεχώς από την αρχαϊκή εποχή μέχρι την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, οπότε και έγινε επέκταση του αρχικού περιγράμματος και οριοθέτησή του με λιθόπλιθους. Κατά τα έτη 1919 - 20 διεξήχθη ανασκαφική έρευνα από τον Ν. Παπαδάκη. Καθαρίστηκε το εμφανές τμήμα του ναού και ανασκάφηκε η Πυρά. Από το 1988 επαναλήφθηκε η ανασκαφή στο χώρο της Πυράς με περαιτέρω διερεύνηση των ήδη αναμοχλευμένων επιχώσεων αυτής.
Τα χωριά της Οίτης
Γύρω από την Οίτη υπάρχουν 22 χωριά. Στα βόρεια η Υπάτη (400 υψόμ.) που είναι το ιστορικό κέντρο της περιοχής, ο Συκάς (250 μ. υψόμ.), το Αργυροχώρι (260 μ. υψόμ.), τα Λουτρά Υπάτης (85 μ. υψόμ.), οι Μεξιάτες (60 μ. υψόμ.), οι Κομποτάδες (60 μ. υψόμ.), o Κωσταλέξης (120 μ. υψόμ.) και ο Φραντζής (130 μ. υψόμ.). Στα ανατολικά ο Γοργοπόταμος (60 μ. υψόμ.), τα Δύο Βουνά (420 μ. υψόμ.) και το Κουμαρίτσι (840 μ. υμιόμ.). Στα νότια η Οίτη (680 μ.), η Παύλιανη (1.030 μ. υψόμ.), η Πυρά (1.160 μ. υψόμ.), το Μαυρολιθάρι (1.140 μ. υψόμ.) και ή Καστριώτισσα (1.160 μ. υψόμ.). Στα δυτικά η Δάφνη (1.120 μ. υψόμ.), το Νεοχώρι (1.240 μ. υψόμ.), ο Πύργος (740 μ. υψόμ.), το Περιστέρι (620 μ. υψόμ.), το Μεσοχώρι (640 μ. υψόμ.), το Λυχνό (660 μ. υψόμ.), το Καπνοχώρι (580 μ. υψόμ.) και η Καστανιά (1.050 μ. υψόμ.)
Γεωγραφικά η Οίτη ανήκει σε πέντε δήμους (Λαμίας, Υπάτης, Γοργοποτάμου, Σπερχειάδας, Καλλιέων) και την κοινότητα Παύλιανης Επίσης οι δύο νομαρχίες της Φθιώτιδας και της Φωκίδας θα πρέπει να συνεργαστούν στα πλαίσια ενός βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης του ορεινού τουρισμού της Οίτης
Ο πληθυσμός - ασχολίες
Σε ό,τι αφορά τον πληθυσμό, στο σύνολό της η περιοχή είναι αραιοκατοικημένη. Τα πεδινά χωριά εμφανίζουν μεγαλύτερη πυκνότητα έναντι των ημιορεινών και των ορεινών. Τα στοιχεία των απογραφών θεωρούνται πλασματικά, γιατί κατά τις απογραφές, κάτοικοι που διαβιούν μόνιμα στην Αθήνα ή σε άλλα αστικά κέντρα έρχονται να απογραφούν στους τόπους καταγωγής τους για ευνόητους λόγους. Ο πληθυσμός χαρακτηρίζεται ως γερασμένος. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι ο πρωτογενής τομέας (γεωργία, κτηνοτροφία, δασοπονία), οι ελάχιστες βιοτεχνίες (ξυλουργεία, ελαιουργεία, τυροκομεία, σιδηρουργεία, βιοτεχνίες παραγωγής κουραμπιέδων και ζυμαρικών), ο τουρισμός με βασικούς πόλους τα Λουτρά Υπάτης, την Υπάτη, την Ιερά Μονή Αγάθωνος και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, την Παύλιανη και τον Γοργοπόταμο
Υπάτη - Ύπατα - Νέαι Πάτραι - Νεοπάτρα – Πάτρα – Πατρατζήκι.
Με αυτά τα ονόματα είναι γνωστή η Υπάτη, μεσαιωνική πόλη, σε απόσταση 23 χλμ Ν Δ της Λαμίας και 235 από την Αθήνα.
Η πόλη κτίστηκε το 410 π.Χ και υπήρξε η πρωτεύουσα του λαού των Αινιάνων (Aenianes) και κέντρο μαγείας. Αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Πολύβιος, Titus Livius, Στέφανος Βυζάντειος, Λουκιανός, Ηλιόδωρος, Στράβων, Πτολεμαίος, Απουλήλιος κ. ά Στη Βυζαντινή περίοδο (1271 - 1318 μ Χ) υπήρξε έδρα του Δουκάτου Νέων Πατρών, απ' όπου μετά τη διάσπαση του Δεσποτάτου της Ηπείρου, κυβερνήθηκε η Κεντρική Στερεά Ελλάδα και η Θεσσαλία.
Από το 1319 και μέχρι το 1393 μΧ υπήρξε η συμπρωτεύουσα, μαζί με την Αθήνα του Καταλανικού Δουκάτου Αθηνών και Νέων Πατρών (ΥΠΑΤΗ). Στην περίοδο της τουρκοκρατίας ήταν έδρα καζά (επαρχίας) και μέχρι το 1833 μΧ. Μετά την απελευθέρωση ήταν ακμάζουσα πόλη μέχρι την καταστροφή της εκ θεμελίων από τους Γερμανούς την 17 Ιουνίου 1944. Για το λόγο αυτό η ΥΠΑΤΗ ανακηρύχθηκε ως ΜΑΡΤΥΡΙΚΗ ΠΟΛΗ με το υπ' αριθ΄ 399/98 Προεδρικό Διάταγμα που δημοσιεύθηκε στο 277/16.12.98 φύλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως Σήμερα είναι μία μικρή αλλά πανέμορφη πόλη, που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών επισκεπτών και ακόμη είναι έδρα του Δήμου Υπάτης
Στην Υπάτη λειτουργεί το νέο μεγάλο Βυζαντινό Μουσείο, ενώ ακόμη από τα παλιά μνημεία μπορεί κανείς να δει το Βυζαντινό Ναό της Αγίας Σοφίας με κατάλοιπα αρχαίων ναών, το Ναό του Αγίου Νικολάου με βυζαντινά ψηφιδωτά στο προαύλιο και να επισκεφτεί τα ερείπια του αρχαίου και βυζαντινού κάστρου, που ήταν από τα ισχυρότερα της Κεντρικής Ελλάδας. Επίσης μπορεί να θαυμάσει τον Καταρράχτη στην είσοδο της πόλης, που τα νερά του κινούσαν, παλιότερα πέντε νερόμυλους
(από το site του Δήμου Υπάτης)
Τα Λουτρά Υπάτης βρίσκονται στο κέντρο της Φθιώτιδας περίπου ένα τέταρτο από τη Λαμία σε μια όμορφη τοποθεσία. Τα νερά της πηγής των Λουτρών Υπάτης θα πρέπει να ανέβλυσαν μετά από μεγάλη σεισμική δόνηση μετά το 427 Πχ. Η χρησιμοποίηση όμως των ιαματικών πηγών αρχίζει από τα ρωμαϊκά χρόνια, στον 2ο αιώνα Πχ. Η θεραπευτική αξία των ιαματικών νερών των Λουτρών Υπάτης οφείλεται στη φυσικοχημική σύσταση των νερών της. Τα νερά είναι ταυτόχρονα αξυανθρακούχα και θειούχα. Σαν οξυανθρακούχα είναι ευεργετικά για το κυκλοφοριακό και νευροφυτικό σύστημα, κατάλληλο για διαταραχές και ενοχλήσεις της καρδιακής λειτουργίας, για την υπέρταση και για ασθενικές καταστάσεις λόγω εξαντλητικής ασθένειας. Σαν θειούχα συστήνονται για διάφορες δερματοπάθειες και χρόνια εξανθήματα, ιδιαίτερα έκζεμα, δερματίτιδες, κνίδωση, ακμή αλλά και για χρόνιες ρευματικές παθήσεις και αρθρίτιδες. Η θερμοκρασία του νερού είναι 33,5ο C, παραπλήσια με τη θερμοκρασία του σώματος, δηλαδή ευνοϊκή για λουτροθεραπεία.
Η Ιερά Μονή Αγάθωνος είναι κτισμένη στις πλαγιές του όρους Οίτη πάνω από τον οικισμό της Υπάτης μέσα σε ένα μαγευτικό τοπίο. Η θέα είναι απερίγραπτη. Κάτω απλώνεται ήρεμη η κοιλάδα του Σπερχειού πνιγμένη σ’ όλους τους τόνους του κίτρινου και του πράσινου. Πάνω η ματιά του επισκέπτη χάνεται στις καταπράσινες πλαγιές της Οίτης. Δίπλα στη Μονή στεγάζεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, στο οποίο ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει από κοντά συγκεντρωμένα δείγματα της σπάνιας χλωρίδας και πανίδας του Εθνικού Δρυμού της Οίτης.
Παραδοσιακά τοπικά προϊόντα
Κουραμπιέδες Υπάτης, τραχανάς, χυλοπίτες, ρίγανη, βότανα, τσάι της Οίτης, βιολογική κτηνοτροφία στα απέραντα λιβάδια του Νεοχωρίου, φέτα, κρασιά από τους αμπελώνες των Δυο Βουνών, ελιές από τους βιολογικούς ελαιώνες Μεξιατών – Κομποτάδων, φασόλια και μήλα της Παύλιανης
Οδικό Δίκτυο - συγκοινωνία
Η οδική προσέγγιση της περιοχής γίνεται από τους τρεις βασικούς εθνικούς άξονες, οι οποίοι δεν την διασχίζουν, αλλά την περιτρέχουν στα όριά της. Είναι η εθνική οδός Αθηνών – Λαμίας – Θεσσαλονίκης, η εθνική οδός Λαμίας – Καρπενησίου και η εθνική οδός Λαμίας – Aμφισσας. Εύκολα μπορεί κανείς να φθάσει με το τρένο με πλησιέστερο σταθμό αυτόν του Λιανοκλαδίου. Επίσης υπάρχει ένα σημαντικό δίκτυο από επαρχιακούς, κοινοτικούς, δασικούς και μεταλλευτικούς δρόμους, ενώ όλο το επαρχιακό δίκτυο, που συνδέει τα χωριά μεταξύ τους είναι ασφαλτοστρωμένο. Το υφιστάμενο οδικό δίκτυο φαίνεται να καλύπτει ικανοποιητικά τις σημερινές ανάγκες μετακίνησης των ανθρώπων και μεταφοράς των προϊόντων
Μορφές χρήσεων του χώρου
Οι βασικές χρήσεις γης στην περιοχή είναι οι βοσκότοποι, που αποτελούν το 40,7 % της συνολικής έκτασης, τα δάση 34,5 % και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις 19,6%. Διαφορές παρουσιάζει όπως είναι φυσικό η χρήση γης στις πεδινές, ημιορεινές και ορεινές περιοχές
Υπάρχουσα τουριστική υποδομή
Η τουριστική υποδομή για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών σήμερα είναι συγκεντρωμένη στους οικισμούς που παρουσιάζουν το συγκριτικό πλεονέκτημα ως προς τη διάθεση των τουριστικών πόρων. Τα Λουτρά Υπάτης συγκεντρώνουν το 97% των ξενοδοχειακών κλινών, το 93% των κλινών των ξενώνων και το 90% των κλινών των ενοικιαζομένων δωματίων (19 ξενοδοχεία, 10 ξενώνες, 12 πανσιόν και 31 ενοικιαζόμενα δωμάτια) καθώς και σημαντικό αριθμό εστιατορίων, ταβερνών, ζαχαροπλαστείων και καταστημάτων τουριστικών ειδών. Καταλύματα διαθέτουν επίσης η Υπάτη, η Παύλιανη και ο Γοργοπόταμος
Επί μέρους χώροι πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς
Τα πλατάνια των Κομποτάδων, ο ιστορικός χώρος και η γέφυρα του Γοργοποτάμου, η σιδηροδρομική γραμμή, (η οποία με την καινούργια χάραξη δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί, γιατί η διαδρομή της παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο από άποψη τεχνικής, όσο και από άποψη αισθητικής. Με κατάλληλη διαμόρφωση θα μπορούσε μελλοντικά να παίξει ρόλο τουριστικού ενδιαφέροντος, ακολουθώντας τη διαδρομή από το Γοργοπόταμο έως το σταθμό του Ελευθεροχωρίου εξασφαλίζοντας στους επισκέπτες την απόλαυση της θαυμάσιας διαδρομής και του μαγευτικού τοπίου με μηχανές χαμηλής ταχύτητας), η Μονή Αγάθωνος, η Πυρά του Ηρακλή, ο Κούβελος. Επίσης χώροι φυσικής κληρονομιάς όπως το φαράγγι του Γαργοποτάμου, η Καταβόθρα με το οροπέδιο, η “Τσουμανόλακα”, ο καταράκτης στο Στενοβούνι, το πάρκο αναψυχής και η νεροτριβή της Παύλιανης, το οροπέδιο “Λειβαδιές” με τη λίμνη “Ρουφιάς”, η πηγή “Μαντάνια” κάτω από το χωριό Πύργος, το κεφαλόβρυσο στο “Ζαμπιοτσούμαρο” και οι κορυφές Πύργος και Γρεβενό.
(πηγή Μελέτη ΕΘΙΑΓΕ: Σχέδιο Διαχείρισης για τον Εθνικό Δρυμό της Οίτης– Γ Καρέτσος)
Ορειβατικές – πεζοπορικές διαδρομές
- Ανάβαση από την Υπάτη στο καταφύγιο του Ε.Ο.Σ.
- Ανάβαση από το καταφύγιο στο Γρεβενό.
- Ανάβαση από το καταφύγιο στον Πύργο.
- Από τον Πύργο στην Καταβόθρα.
- Ανάβαση από την Παύλιανη στην Καταβόθρα.
- Από Κουμαρίτσι στην Παύλιανη
- Ανάβαση από την Καστανιά στον Αετό και Πύργο.
- Ανάβαση από το Νεοχώρι στον Πύργο.
- Ανάβαση από τo Κωσταλέξι στο οροπέδιο Λούκα.
- Ανάβαση από τους Μεξιάτες στο λιβάδι Καρίτσα.
- Ανάβαση από το Αργυροχώρι στο λιβάδι Καρίτσα.
- Ανάβαση από τα Λουτρά Υπάτης στο λιβάδι Καρίτσα.
- Ανάβαση από το λιβάδι Καρίτσα στη Ζαπαντόλακκα.
- Από τη Ζαπαντόλακκα στο καταφύγιο.
- Από Κομποτάδες στη Λούκα
- Ανάβαση από τη Λούκα στο διάσελο Πετσαλούδας.
- Ανάβαση από τη Λούκα στο διάσελο Ξεροβουνίου περνώντας από τον καταρράκτη Κρεμαστό.
- Τραβέρσα από τη Ζαπαντόλακκα στο διάσελο Ξεροβουνίου και μετά στο διάσελο Πετσαλούδας ή στο Γρεβενό.
- Το Μονοπάτι των Σιδηροδρομικών στο πλάι του Φαραγγιού του Ασωπού ακολουθώντας τη γραμμή του τραίνου και το λαξεμένο μονοπάτι της εποχής, που κατασκευάστηκε η γραμμή.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
Πλεονεκτήματα
Τα πλεονεκτήματα, που συνθέτουν την πρόταση για ένα βιώσιμο ορεινό τουριστικό μοντέλο στην περιοχή της Οίτης, είναι: ποικιλία εξαιρετικού φυσικού τοπίου, Εθνικός Δρυμός, φαράγγια, 22 όμορφα παραοίτια χωριά, ιαματικές πηγές, υπάρχουσα υποδομή στα βασικά κέντρα (Λ Υπάτης, Υπάτη, Παύλιανη, Γοργοπόταμος), εύκολη πρόσβαση - στο κέντρο της Ελλάδας και της Φθιώτιδας, περιοχή δυναμική και σχετικά αραιοκατοικημένη, Σύλλογοι δραστήριοι, λειτουργία του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, φιλόξενοι κάτοικοι, ζωή σε αργούς ρυθμούς. Γενικά μπορούμε να δεχθούμε ότι η περιοχή κατέχει μια ειδική σημαντική θέση στην τουριστική αγορά
Αδυναμίες
Ανεπαρκείς επιχειρηματικές πρακτικές και απουσία στόχευσης στην ποιότητα - χαμηλού επιπέδου εξυπηρετήσεις, δυσκολία να βρει κανείς πληροφορίες, απουσία γνώσης και εμπειριών μάρκετινγκ, λίγες δραστηριότητες, χαμηλές επενδύσεις, ανεπαρκής ποιότητα πεζοπορικών και ορειβατικών διαδρομών, οι φορείς (κυρίως οι δήμοι) αλλά και οι κάτοικοι δεν βλέπουν τα τοπικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
Προοπτικές
Καλύτερη χρήση των φυσικών πόρων, επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, βελτίωση της λειτουργίας των ιαματικών πηγών, ανάπτυξη πολιτιστικού τουρισμού, βελτίωση επικοινωνιών, χρήση πληροφορικής, βελτίωση της γνώσης όσον αφορά αυτό που θέλουν οι πελάτες, νέοι επισκέπτες – νέες αγορές, εισαγωγή Ελέγχου Ποιότητας - Σύμφωνα Ποιότητας, κοινωνία των πολιτών που να φροντίζει για τις προστατευόμενες περιοχές και ειδικά για τον Εθνικό Δρυμό της Οίτης
Απειλές
Απουσία συνεργασίας - η διανομαρχιακή και περισσότερο η διαδημοτική συνεργασία, ανταγωνισμός από άλλους τουριστικούς προορισμούς, κλείσιμο επιχειρήσεων - ιδιαίτερα των επιχειρήσεων που έχουν σχέση με τον ευαίσθητο χώρο του Ιαματικού Τουρισμού στα Λ Υπάτης, ατυχείς/λαθεμένες πολιτικές απασχόλησης – μεταλλεία βωξίτη, σύγκρουση χρήσεων γης μεταξύ των διαφόρων συμφερόντων, απουσία δραστηριοτήτων και ανάπτυξης
Ανάλυση των συγκρούσεων
Οι φορείς και οι κοινωνικές ομάδες που εμπλέκονται στη διαδικασία είναι τα Υπουργεία (ΠΕΧΩΔΕ, Ανάπτυξης, Αγροτικής Ανάπτυξης),η Νομαρχία, οι δήμοι, τα δημοτικά διαμερίσματα, οι εκπρόσωποι των αγροτών και των κτηνοτρόφων, των ορειβατών, των κυνηγών, οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις, οι Μεταλλευτικές επιχειρήσεις, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού της Οίτης, η Κίνηση Πολιτών για την Προστασία του Περιβάλλοντος στο βουνό της Οίτης
Υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις για το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης της περιοχής. Αυτό προσδιορίζεται από τη μια, με την αλόγιστη διάνοιξη δρόμων, την ελεύθερη κατασκευή εξοχικών κατοικιών, την ελεύθερη βόσκηση, το κυνήγι – τουρισμός των κυνηγών, ακόμα και σκέψεις – προτάσεις για τη δημιουργία χιονοδρομικού κέντρου στον πυρήνα του Δρυμού. Υπάρχουν ακόμα και απόψεις για την κατάργηση του Εθνικού Δρυμού ή στην καλύτερη τη μετατροπή του σε εθνικό πάρκο για να πάψει να ισχύει το ειδικό καθεστώς προστασίας. Υπάρχουν αντιλήψεις αμφισβήτησης του NATURA 2000 και των περιοχών προστασίας
Και από την άλλη, το μοντέλο που προτείνουμε και προσδιορίζεται με τη λειτουργία των μονοπατιών, των καταφυγίων, των μικρών καταλυμάτων, των χώρων υποδοχής των επισκεπτών, την ήπια ανάδειξη των ορεινών χωριών με όρους παράδοσης, αναψυχής, παραδοσιακών προϊόντων, μελέτης, παρατήρησης και γενικά με ό,τι αφορά τις εναλλακτικές δραστηριότητες στη φύση και στο βουνό (άλογα, ποδήλατο βουνού, ορειβασία, πεζοπορία, canyoning κλπ) σε συνδυασμό με τον ιαματικό, τον θρησκευτικό, τον ιστορικό, τον πολιτιστικό και τον εκπαιδευτικό τουρισμό
Υπάρχουν επίσης και ανταγωνιστικά συμφέροντα και ασύμβατες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα η μεταλλευτική δραστηριότητα της εταιρείας ΕΛΜΙΝ ΑΕ για την εξόρυξη βωξίτη και η μεθόδευση μετατροπής όλης της ανατολικής και βόρειας Οίτης σε μεταλλευτική περιοχή, καθώς και η συνεχής προσπάθεια των εταιρειών για την κατασκευή Υδροηλεκτρικού Σταθμού στο Γοργοπόταμο, κοντά στην ιστορική γέφυρα
Οι συμμετοχικές διαδικασίες
Κάθε προσπάθεια προγραμματισμού και ανάπτυξης πρέπει να στηρίζεται στην άμεση συμμετοχή των κατοίκων και να ακολουθεί τη διαδικασία του δημοκρατικού διαλόγου. Ο πολίτης πρέπει να νοιώθει συμμέτοχος και υπεύθυνος, ενημερωμένος γι’ αυτό που πάει να γίνει και που θα επηρεάσει τη ζωή του. Διαφορετικά κινδυνεύει να αποτύχει. Τη βασική ευθύνη γι’ αυτό έχει η οργανωμένη πολιτεία και η αυτοδιοίκηση, η νομαρχία και οι δήμοι.
